De Dutch Comicbook Convention van 23 en 24 november 2019 in Utrecht was met 41.000 bezoekers de best bezochte Nederlandse editie ooit. Op 28 en 29 maart vindt de volgende Comic-con plaats. Het meest in het oog springen de bezoekers die verkleed komen als superhelden, filmkarakters of fantasiedieren. Wat zijn dit voor mensen, die zich zo kunnen identificeren met een fictief persoon dat ze hem of haar willen worden?
Sinds de eerste Comicbook Convention in San Diego in 1970 is de samenkomst van stripfans flink in populariteit gegroeid. Er vinden wereldwijd edities plaats met soms meer dan honderdduizend bezoekers. Op een Comic-con ontmoeten deelnemers beroemde filmacteurs en striptekenaars, ze doen mee aan games en vullen hun verzameling strips, T-shirts of zwaarden aan. En ze doen aan iets dat costumeplay (kortweg cosplay) heet: ze verkleden zich als hun favoriete stripfiguur, game- of filmheld en spelen die rol. De topdrukte op de Dutch comic-con in Utrecht is een teken dat deze markt groeit.
Jack Sparrow en Obelix
Hier is het verkleden tot kunstvorm verheven. Rond het middaguur trekken drommen droomwezens door de Jaarbeurshallen. Piratenkapitein Jack Sparrow is in gesprek met een Japanse Samoeraikrijger. Een frêle vrouw draagt een mitrailleur van anderhalve meter lang, met lichtjes. Obelix verschuift zijn piepschuimen menhir naar zijn rechterarm. Cruella DeVille probeert haar boa niet in de koffie te laten hangen. Vleesgeworden boek- en filmpersonages zijn in de meerderheid. Wie is hier eigenlijk normaal, en wie is de afwijking? Wat is de psychologische verklaring voor het letterlijk in de huid kruipen van een bepaald karakter?
Selffulfilling prophecy
Een nieuwe identiteit uitproberen is volgens psychiater David Sack gezond. Je eigen persoonlijkheid kan als een belemmering voelen om een uitdaging aan te gaan of iets te doen wat je normaal niet zou durven. Misschien past dansen op de bar niet bij jouw bescheiden karakter. Maar als je het als die sexy stripper een keer gedaan hebt, kan die ervaring je helpen om in het dagelijks leven ook eens meer op de voorgrond te treden.
Bovendien kun je je fantasie inzetten om bepaalde doelen in het leven te bereiken. Als je je inbeeldt dat je iets bereikt, kan het ook werkelijkheid worden. Het domein van zweverige types? Niet helemaal. Dat de kracht van de geest sterk is, blijkt bijvoorbeeld uit het Thomas-Theorema uit de sociologie. William Isaac Thomas en Dorothy Swaine Thomas stelden: “Wanneer mensen situaties als werkelijk definiëren, hebben die situaties werkelijke gevolgen.”
Daaruit vloeit het idee voort van de selffulfilling prophecy: als je verwacht dat je iets niet kunt, gedraag je je daar ook naar. Je denkt bij de eerste tegenslag: zie je wel, en je geeft het op. Zo maakt je eigen gedrag je voorspelling waar. Als je je door het spelen van een superheld inbeeldt dat je mensen helpt en positieve reacties ontvangt, kun je die ervaring meenemen in het dagelijks leven, denkt Sack.
Daarnaast heeft het nog een belangrijk voordeel als je eens een andere rol speelt dan jezelf, zegt Sack: behalve dat het gewoon leuk is, verlaagt spelen je stressniveau en stimuleert het de creativiteit. Die cosplayers zijn dus zo gek nog niet.
Nerds
Toch wordt het Comic-con publiek vaak bestempeld als ‘nerds’ of ‘geeks’, waar ze overigens zelf graag aan meedoen. In hoeverre wijken deze mensen echt af van de norm?
In een online enquēte van klinisch psycholoog Andrea Letamendi onder 198 Amerikaanse cosplayers was het meest gegeven antwoord op de vraag waarom ze zich graag verkleden als hun favoriete karakter… ’fun’. Niet echt verrassend. Evenmin verbazingwekkend is de motivatie dat ze het karakter leuk vinden en dat ze het een manier vinden om hun creativiteit te tonen. De cosplayers uit de enquete van Letamendi zijn verder net zo introvert of extravert als de gemiddelde Amerikaan en ook even gemiddeld opgeleid. Eigenlijk is het een doorsnee groep mensen.
Onzichtbaar
Wat dan te denken van de outfits waarin je als persoon compleet onherkenbaar of zelfs onzichtbaar bent? In lichaamsbedekkende pakken zoals die van een stormtrooper uit Star Wars of de donzige dierenpakken van de ‘Furries’ kun je echt anoniem zijn. Zijn dit mensen die zichzelf het liefst verbergen voor de buitenwereld?
De door Letamendi ondervraagde cosplayers die gezichtsbedekkende maskers dragen, voelden zich hierdoor niet meer of minder bewust van zichzelf. Opvallend vindt Letamendi dat sommigen zich juist meer zichzelf voelden met een masker. Dat kan erop wijzen dat anonimiteit hen juist bevrijdt van de sociale conventies waardoor ze meer zichzelf kunnen zijn.
Fake it till you make it
En dat kan werken, ontdekte persoonlijkheidspsycholoog Nathan Hudson. Volgens hem kun je echt je karakter een beetje veranderen door je te gedragen als iemand die je zou willen zijn. In een 15 weken durend experiment volgde hij personen die de wens hadden bepaalde kenmerken van hun persoonlijkheid te veranderen. Wat bleek? Alleen die wens hebben en weten wat je eraan zou moeten doen, is niet genoeg. Wat echt helpt, is daadwerkelijk de uitdaging aangaan en gedrag vertonen dat je zou willen hebben. In de loop van de tijd kun je daarmee echt die karaktertrek een beetje bijsturen. Mensen die wat extraverter wilden worden, kregen suggesties als: praat eens met iemand die je nog niet kent. De mensen die dit ook echt hadden gedaan, schoven meer op richting extraversie dan de mensen in het onderzoek die dit gedrag niet hadden vertoond. Dus ook al ben je (nog) niet zo driest, doen alsof helpt om het te worden. “Fake it till you make it”, aldus Hudson. Het zou de slogan van een Comic-con kunnen zijn.
Ondertussen in Utrecht poseren Harry Potter en een vrouw met bewegende vleugels graag voor een foto. Misschien geven deze mensen zich juist bloot door zich zo in te leven in een rol. Op een Comic-con kan dat, daar voelt het veilig, tussen gelijkgestemden. Eigenlijk is iedereen hier gewoon zichzelf.
On a personal note: wie ben ik?
Leuk, kijken naar mensen die verkleed zijn als superhelden, dacht ik toen ik Irene Berbée ging helpen met het verkopen van haar stripalbum Ulfberht op de Dutch Comic-con.
Als de deuren om negen uur open gaan, zie ik zo nu en dan iemand die verkleed is. Het duurt even voordat ik het aandurf om wat foto’s te gaan maken. Het voelt als een inbreuk op hun privacy, een beetje als aapjes kijken. Ik voel me de normale persoon die zich in de afwijking verwondert.
Rond het middaguur is het beeld totaal anders. Waar ik ook kijk, ik zie vleugels en vuurzwaarden, helmen en hoorns, zeven staarten, een hoofd vol schelpen. Nu ben ik zelf de afwijking. Het is een vervreemdende ervaring.
Hoewel ik denk dat ik respectvol en openminded ben, betrap ik mezelf toch op vooroordelen over sommige uitdossingen. Zijn dit misfits die nergens in de samenleving passen, behalve hier, tussen soortgenoten?
Als ik over mijn innerlijke drempel stap en netjes vraag of ik een stel met prachtig groen en blauw geschminkte hoofden op de foto mag zetten, zijn ze niet boos of verlegen. Ze gaan in een trotse pose staan en nemen de tijd.
Wie weet zou ik met een Superwomanpak aan makkelijker op mensen afstappen. Maar dat hoeft niet, ik doe het gewoon zelf. In mijn rol als fotograaf met een camera om mijn nek. Soms ben je meer de ene persoon, soms meer de ander.
