Mijn 82-jarige moeder zit in de collegebanken, haar rollator achter zich geparkeerd. Ze zit klaar voor een lezing over de zeespiegelgeschiedenis van de mens. De spreker is Salomon Kroonenberg, ruim tien jaar jonger dan zij. Maar wat is tien jaar, of 82, op de geologische tijdschaal? Kroonenberg is geoloog en hij kijkt naar de mens door de relativerende bril van miljoenen jaren historie. Dat vormt zijn visie op de klimaatdiscussie. Hij vindt dat de invloed van de mens op het klimaat wordt overschat. Daarmee staat hij te boek als een klimaatscepticus. Dat wordt hem door sommige collega’s niet in dank afgenomen. We zijn benieuwd naar zijn verhaal vanavond. 

Blauwe tram en zwarte mosselen

Kroonenberg vertelt met net zoveel animo over de Blauwe tram als over zwarte mosselen. In de Blauwe tram reisde mijn moeder in haar jeugd van en naar Leiden, net als hij. Ze glimlacht om de gedeelde herinnering. 

De zwarte mosselen werden gegeten door een groep Homo sapiens die 164.000 jaar geleden leefde in een grot in Zuid-Afrika. De vondst van overblijfselen daar in Mossel Bay was het eerste bewijs dat de vroege mens ook zeevruchten ging eten. De archeologen denken dat ze naar de kust waren getrokken, omdat het land gedurende deze IJstijd te droog was om voldoende voedsel te vinden. De zwarte mosselen leefden op rotsen langs de kust, en konden goed geoogst worden. Toen de zeespiegel zich verder terugtrok, konden deze schelpdieren op het drooggevallen land niet meer overleven. Onze voorouders moesten opnieuw een andere voedselbron vinden. Onder het zand dat nu was drooggevallen, vonden ze witte mosselen die ook prima te eten waren.

De zeespiegel is altijd enorm gestegen en gedaald, ook gedurende de afgelopen een miljoen jaar dat Homo erectus en zijn opvolgers op aarde rondlopen. Kroonenberg haalt het dichterbij: in Katwijk stond het water 120.000 jaar geleden 6 meter hoger dan nu. Ga je 100.000 jaar vooruit  in de tijd, naar de laatste IJstijd, dan ligt het waterpeil 120 meter lager dan nu; de Noordzee lag droog. En nu, 20.000 jaar later slechts, is het niveau 0. Onze voorouders hebben dus een zeespiegelstijging van 120 meter in 20.000 jaar tijd meegemaakt. Door het afsmelten van de ijskappen steeg het water soms wel 20 keer zo snel als we tegenwoordig zien.

“Zij hebben dat allemaal meegemaakt, maar zij vertelden het niet door, daar heb je geologen voor,” zegt Kroonenberg. Zijn punt is: mensen pasten zich aan. Honderdduizend jaar geleden, tienduizend jaar geleden, altijd. “Dan moeten wij dat toch ook kunnen?” Ceep calm and adapt, is zijn boodschap.

Survival of the fittest

Mijn moeder heeft zich ook aangepast. Omdat ze niet meer zo makkelijk zelf kan lopen, gebruikt ze een rollator. Dat was niet makkelijk om te accepteren, maar ze heeft het gedaan. En zo komt ze nog steeds ergens. “Heel interessant,” vindt ze de lezing van het Studium Generale van de Universiteit Leiden. Teruglopend naar de auto hebben we het nog even over al die factoren die invloed hebben op het klimaat. De veranderende baan van de aarde om de zon, de activiteit van zonnevlekken, de temperatuur van water, CO2 uitstoot, waterdamp, het smelten en aangroeien van gletsjers, bodemstijging en -daling, reflectie van zonlicht op ijs; het is een ingewikkelde kluwen van in elkaar grijpende invloeden die ook nog eens andere tijdschalen en dynamiek hebben. Wij komen er niet uit, het is lastig te bevatten. 

Allebei zijn we wel overtuigd van het feit dat de mens de laatste paar eeuwen grotere invloed heeft op zijn omgeving dan ooit tevoren. Dat begon al met de agrarische revolutie 12.000 jaar geleden, maar zeker met de industriële revolutie zo’n 200 jaar geleden is er ingrijpend veel veranderd. Juist door al die verschillende in elkaar grijpende radertjes is het net zo goed aannemelijk dat ook het klimaat daardoor verandert. Het relativeert ons bestaan wel enorm. De aarde overleeft ons wel. Maar overleven wij de aarde? We zijn het in ieder geval roerend eens met Kroonenberg dat het verlies aan biodiversiteit zeer ernstig is en dat we daar zeker invloed op hebben. Wij zijn voor duurzaamheid.

Wat wel duidelijk is, is dat niet alleen onze voorouders, maar al het leven op aarde te maken heeft gehad en nog krijgt met extreme veranderingen in hun leefomgeving. Pas je je niet aan, dan overleef je niet. Survival of the fittest ja. Ceep calm and adapt. Net als mijn moeder.