Op 29 januari 1842 ontmoette Charles Darwin (dan 32 jaar) de door hem bewonderde Alexander von Humboldt voor de eerste en enige keer. Een spreekwoordelijke ‘vlieg op de muur’ zou getuige kunnen zijn van een sprankelende uitwisseling van ideeën en inzichten tussen twee grootheden in de natuurwetenschappen. Zou je denken.

De 72-jarige Alexander von Humboldt is in 1842 al een wereldwijd zeer gerespecteerd wetenschapper. Hij is de grondlegger van de ecologie en een van de eersten die wetenschappelijk onderzoek voor een breed publiek toegankelijk maakt door zijn aanstekelijke spreek- en schrijfstijl. Hij is ‘on speaking terms’ met diverse wereldleiders. Zijn populaire verslag van zijn ontdekkingsreis naar Noord- en Zuid-Amerika brengt nieuwe inzichten in de natuurkunde, geologie, biologie, kosmologie en antropologie. Geen wonder dat de jonge Darwin door hem is geïnspireerd. 

Geografie van de planten in de Andes, plaat uit Kosmos van Von Humboldt
Schets waarin Von Humboldt de verdeling of geografie van de planten weergeeft op verschillende hoogtes in de Andes, de eerste aanzet tot de wetenschap van de ecologie.

Beroemde reisverslagen

Sterker nog: Darwin bewondert Von Humboldt mateloos. Von Humboldts relaas over zijn bezoek aan Tenerife zet de jonge Charles aan het dromen om ooit zelf naar dat eiland te reizen. “My enthusiasm is so great that I cannot hardly sit still on my chair”, schrijft hij in 1831 aan zijn zus Caroline. Zijn droom komt al snel uit, want later datzelfde jaar stapt Darwin aan boord van de Beagle, waarmee hij vijf jaar lang over de wereld reist. Een van de eerste stops is Tenerife. Tot zijn grote teleurstelling zet Charles alleen geen voet aan wal, omdat de lokale autoriteiten bang zijn voor besmetting met cholera, dat in die periode heerst in Engeland.

In 1839 komt Darwins eigen wereldberoemde reisverslag ‘The voyage of the Beagle’ uit, een belangrijke bouwsteen voor zijn evolutietheorie. Hij is trots als zijn held Humboldt er een complimenteus en positief stuk over schrijft in the Journal of the Royal Geographical Society.

De Beagle in de Straat van Magelhaen
De Beagle in de Straat van Magelhaen

In zijn Beagle dagboek blijkt Darwin ook onbewust beïnvloed te zijn door Humboldt. Zijn zus Caroline merkt het op, als ze zijn tussentijds opgestuurde geschriften leest: zijn schrijfstijl is soms erg bloemrijk met Franse uitdrukkingen erin, niet de prettige en heldere taal die haar broer normaal gesproken bezigt. “Probably from reading so much of Humboldt”, schrijft ze.

Hoge verwachtingen

De twee onderzoekers hebben al enige brieven uitgewisseld als Humboldt in januari 1842 op bezoek is in Engeland en een ontmoeting met Darwin laat organiseren. Die vindt het spannend om de grote geleerde te ontmoeten. Op 29 januari is het zover.

Hij zal er vast gloedvol en gedetailleerd verslag van hebben gedaan, zou je denken. Niets is minder waar. “I can remember nothing distinctly about our interview”, schrijft Darwin in zijn autobiografie. Humboldt blijkt de volle drie uur van het gesprek aan een stuk door te hebben gepraat zonder dat Darwin ertussen kon komen, al was het maar met een vraag. Het bezoek valt hem dan ook tegen en hij geeft toe dat zijn verwachtingen waarschijnlijk te hoog gespannen waren. Of kan het zijn dat Darwin ‘starstruck’ is geweest, en zijn inspirator niet heeft durven onderbreken? De vlieg op de muur zou het kunnen weten; Darwin heeft in ieder geval niet veel over de ontmoeting geschreven.

Is zijn idool nu van zijn voetstuk gevallen? Zeker niet; Darwin verwijst vaak naar Humboldt in veel van zijn boeken en noemt hem tegen het eind van zijn leven ‘the greatest scientific traveller who ever lived’.

PS: Over de onwaarschijnlijk begaafde Humboldt schreef Andrea Wulf de prachtige biografie ‘De uitvinder van de natuur’. Vurig aanbevolen.

Bronnen:

Andrea Wulf – De uitvinder van de natuur
Darwin Correspondence Project, University of Cambridge:
Brief Charles aan zus Caroline in 1831
Brief Charles aan John Washington in 1938
Brief zus Caroline aan Charles in 1833
Darwin online, Emma Darwin, a century of family letters, chapter IV
Charles Darwin and Alexander von Humboldt, an exchange of looks between two famous naturalists